Πιο κάτω παραθέτω κάποιες σύντομες σκέψεις για την τουρκική πολτική και εξωτερική πολιτική σε μια προσπάθεια (από τις πολλές) να θέσω τα πράγματα στις πραγματικές τους διαστάσεις και να μετριάσω τη δημόσια τάση για υποτίμηση της Τουρκίας. ‘Οχι για να την υπερτιμήσω αλλά διότι όσο πιο ρεαλιστικά δούμε τα πράγματα τόσο πιο επιτυχημένα και στοχευμένα μπορούμε να αντιδράσουμε.

Για τη Συριά και το Αφρίν

Η Τουρκία δεν βρίσκεται στο χείλος της καταστροφής, δεν θα αντιμετωπίσει το δικό της Βατερλώ, το Αφρίν δεν θα γίνει ο τάφος της, και οι Ρώσοι με τους Αμερικανούς δεν της έχουν “στήσει παγίδα”. Δεν έχει “βαλτώσει” η Τουρκία στο Αφρίν, δεν είναι μύθος ότι ο στρατός της Τουρκίας είναι ισχυρός, και δεν θα ανατρέψουν τον Ερντογάν λόγω των φερέτρων που βλέπουν οι Τούρκοι να επιστρέφουν στη Συρία.

Στο Αφρίν, η Τουρκία διεξάγει υβριδικό πόλεμο [ή ένα πόλεμο δια αντιπροσώπων με σύγχρονους όρους]. Χρησιμοποιεί το πυροβολικό, την αεροπορία και τα τεθωρακισμένα της για να στηρίξει τις χερσαίες επιχειρήσεις του λεγόμενου Ελεύθερου Συριακού Στρατού (FSA) τον οποίο υποστηρίζει εδώ και καιρό και ο οποίος αποτελείται, κατά κύριο λόγο, από Σύρους Σουνίτες και Τουρκμένους. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους που χάνει τόσο εύκολα τεθωρακισμένα οχήματα και ελικόπτερα από τα πυρά των Κούρδων – ότι δηλαδή ο συντονισμός Τουρκικού στρατού με τον FSA δεν είναι αυτός που θα ήταν αν οι χερσαίες επιχειρήσεις διεξάγονταν από τουρκικές μονάδες. Ένας άλλος λόγος είναι διότι οι περίπου 20 με 25 χιλάδες μαχητές του FSA δεν έχουν επαρκή εκπαίδευση, ούτε είναι ιδιαίτερα αξιόμαχοι – σίγουρα δεν συγκρίνονται με τους έμπειρους Κούρδους μαχητές του YPG (Μονάδες Προστασίας του Λαού). Εν ολίγοις, οι τουρκικές επιχειρήσεις αποτελούν για την ίδια πόλεμο-άσκηση (train as you fight) διότι είναι κάτι σχετικά καινούργιο για την ίδια, παρά την εμπειρία της στην αντιμετώπιση του κουρδικού ανταρτοπολέμου. Τέτοια εγχειρήματα έχουν πάντα κόστος το οποίο όμως μειώνεται καθώς αυξάνεται η εμπειρία.

Η ίδια η Τουρκία έχει δεσμεύσει μικρο σχετικά αριθμό δικών της στρατευμάτων στην επιχείρηση “Κλάδος Ελαίας” στο Αφρίν, τα οποία περιορίζονται π.χ. σε μονάδες Ειδικών Δυνάμεων, προσωπικό τεθωρακισμένων οχημάτων και στρατιωτικούς σύμβουλους και εκπαιδευτές. Και αυτά ενώ υπάρχουν περίπου 10 με 15 χιλιάδες τουρκικά στρατεύματα αναπτυγμένα κατά μήκος του τουρκο-συριακού συνόρου στο Αφρίν χωρίς όμως να λαμβάνουν άμεσα μέρος στις επιχειρήσεις. Γι’ αυτό το λόγο οι νεκροί μέχρι στιγμής για την τουρκική πλευρά είναι κατά κύριο λόγο Σύροι του FSA (πέρα των 200) και όχι Τούρκοι. Οι απώλειες των Τούρκων κυμαίνονται, μέχρι στιγμής, και με βάση τους χειρότερους για την Τουρκία υπολογισμούς, τα 50 άτομα. Με τους πιο συντηρητικούς υπολογισμούς, οι απώλειες του YPG είναι κοντά στα 1000 άτομα – η τουρκική κυβέρνηση κάνει λόγο για 1800.

Πενήντα άτομα για μια πολεμική επιχείρηση αυτού του είδους είναι ένας μικρός αριθμός ιδιαίτερα αν αναλογιστεί κάποιος ότι η Τουρκία είναι αντιμέτωπη και με τακτικές αντάρτικου πολέμου – με άλλα λόγια και οι επιχειρήσεις των ίδιων των Κούρδων είναι υβριδικού τύπου. Αυτοί, λοιπόν, που μετράνε φέρετρα ή κατεστραμένα τεθωρακισμένα για να μας πείσουν (για ακόμα μια φορά, όπως και τότε με την επιχείρηση της Al Bab) ότι το Αφρίν θα γίνει ο τάφος της Τουρκίας, φαίνεται ότι είτε επιλέγουν να αγνοούν την πραγματικότητα, είτε δεν μπήκαν στον κόπο να σκάψουν βαθύτερα από την επιφάνεια, είτε απλά χαϊδεύουν αυτιά.

Επιπλέον, η αεροπορία, που θεωρείτο ξοφλημένη μετά το πραξικόπημα της 16ης Ιουλίου 2016, χτύπησε στο Αφρίν περισσότερους από 150 στόχους τις πρώτες μέρες των επιχειρήσεων. Αυτό δεν σημαίνει ότι η τουρκική αεροπορία βρίσκεται ποιοτικά στα υψηλά επίπεδα του παρελθόντος, αλλά, τουλάχιστον, σημαίνει ότι δεν είναι παραλυμένη.

Μεγάλο θέμα έγινε και το φιάσκο της συμφωνίας μεταξύ των Κούρδων του YPG και του συριακού καθεστώτος για την είσοδο συριακών δυνάμεων στο Αφρίν και την προστασία του από την Τουρκία. Για να δηλώσουν οι Κούρδοι στη συνέχεια ότι οι δυνάμεις αυτές δεν ήταν επαρκής βοήθεια. Αυτό που διαφαίνεται είναι μια συνεννόηση Τουρκίας-Συρίας-Ρωσίας για την μείωση του κουρδικού ελέγχου επί του Αφρίν και την αντικατάσταση των Κούρδων με συριακές δυνάμεις. Που ουσιαστικά συνεπάγεται κάποιο διακανονισμό (έστω μερικής) επιστροφής εδαφών υπό συριακή κυριαρχία. Διαφορετικά, το Αφρίν (πόσο μάλλον η Μανπίτζ) δεν θα πέσει χωρίς τη δέσμευση περισσότερων τουρκικών δυνάμεων (20 με 40 χιλιάδες), κάτι που θα είχε τεράστιο κόστος για τον Ερντογάν, κόστος που δεν θα μπορούσε να σηκώσει (γεω)πολιτικά. [Σε αυτά τα θέματα αναφέρθηκα πριν ακόμα από την έναρξη των χερσαίων επιχειρήσεων, εδώ]

Γνωστό έγινε επίσης ότι η Τουρκία πρότεινε την απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων από το κουρδικό προπύργιο της Μανπίτζ και την μετακίνησή τους ανατολικά του Ευφράτη. Δεδομένου ότι οι περιοχές (και οι Κούρδοι) δυτικά του Ευφράτη βρίσκονται κυρίως εντός της ρωσικής σφαίρας επιρροής, ενώ οι αντίστιχες ανατολικά του Ευφράτη εντός αμερικανικής, κρίνεται ότι μια τέτοια κίνηση θα ήταν ένας απόλυτα λογικός συμβιβασμός που θα ικανοποιούσε στον ένα ή στον άλλο βαθμό όλες τις πλευρές. Η Ρωσία θα πάρει μείωση της αμερικανικής παρουσίας και επιρροής, οι ΗΠΑ θα διασφαλίσουν παρουσία και επιρροή ανατολικά του Ευφράτη, το συριακό καθεστώς θα ανακτήσει περισσότερα εδάφη, οι Κούρδοι θα μπορούσαν να διατηρήσουν το κρατίδιο ανατολικά του Ευφράτη, και για την Τουρκία θα περιοριστεί η κουρδική απειλή στα νότια σύνορά της. Σε αυτή τη φάση, βέβαια, αυτό μπορεί να εκτιμηθεί ως ένα από πολλά σενάρια δεδομένου του πόσο ρευστή είναι η κατάσταση.

Η επαρχία Ίντλιμπ όπου υπάρχουν οι μεγαλύτερες (φιλο-τουρκικές) αντικαθεστωτικές δυνάμεις (μεταξύ των οποίων και η Αλ Κάιντα) δέχεται επιθέσεις από το συριακό καθεστώς το οποίο έχει σημειώσει σημαντικές νίκες και ανακατάληψη εδαφών. Καθώς η Τουρκία ελέγχει πολλές από τις ομάδες στην επαρχία αυτή, ενώ έχει εγκαταστήσει και σημεία ελέγχου εντός της, χρησιμοποιεί την ύπαρξη και δραστηριότητά τους σαν διαπραγματευτικό χαρτί στο πάρε-δωσε που έχει με τη Δαμασκό, την Τεχεράνη και τη Μόσχα, δεδομένου ότι και οι τρείς τους θέλουν να καταστείλουν αυτά τα ισλαμιστικά αντικαθεστωτικά κινήματα. Με αυτά υπόψη, συνάγεται αν μη τι άλλο ότι η Τουρκία λαμβάνει μέρος στο διπλωματικό παιχνίδι για το μέλλον της Συρίας επι ίσοις όροις με τις μεγάλες και περιφερειακές δυνάμεις και ότι έχει στα χέρια της ισχυρά διαπραγματευτικά χαρτιά.

[Δες χάρτη πιο κάτω: με κίτρινο οι κουρδικές περιοχές, αριστερά ο θύλακας Αφρίν, δεξιά ο Ευφράτης ποταμός, αριστερά με ανοικτό πράσινο οι αντικαθεστωτικές φιλο-τουρκικές κυρίως δυνάμειες στην επαρχία Ίντλιμπ]

Τρείς συναφείς διαστάσεις του πως αντανακλάται η κατάσταση της βορειοδυτικής Συρία στους ευρύτερους ανταγωνισμούς ισχύος – ή διαφορετικά, γιατί οι ΗΠΑ και η Ρωσία δεν “την έχουν στήσει” στην Τουρκία:

1. Πέρα από τον όποιο συντονισμό και την όποια συνεννόηση, οι ΗΠΑ και η Ρωσία δεν μπορούν να ξεπεράσουν ουσιαστικά τον γεωπολιτικό τους ανταγωνισμό και τις συγκρουόμενές τους σφαίρες επιρροής. Σε αυτά τα πλαίσια, η ανάγκη που αναδύεται είναι αυτή του ελέγχου της Τουρκίας, του περιορισμού των φιλοδοξιών της, της εργαλειοποίησής της, αλλά όχι της “παγίδευσής” της (όπως εμείς το αντιλαμβανόμαστε) – πολύ απλά διότι η παγίδευση σημαίνει απώλειά του ρόλου της ως εργαλείο.
2. Η Ρωσία έχει επιτύχει σε μεγάλο βαθμό να φέρει την Τουρκία πιο κοντά στη δική της σφαίρα επιρροής, και με αυτό τον τρόπο να δημιουργήσει κόστος στις ΗΠΑ αλλά και το ΝΑΤΟ. Για τη Μόσχα είναι αναγκαίο να συνεχίσει να παρέχει – με ελεγχόμενο τρόπο – τα απαραίτητα κίνητρα για την Τουρκία ούτως ώστε να φθείρει το Δυτικό στρατόπεδο.
3. Με δεδομένα τα πιο πάνω, οι ΗΠΑ, σε αντίθεση με την “δημόσια σοφία”, έχουν ανάγκη, περισσότερο από ποτέ άλλοτε, να κρατήσουν την Τουρκία κοντά τους για να μην περάσει ολοκληρωτικά υπό ρωσική επιρροή. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα κάνουν στην Τουρκία “όλα τα χατήρια” αλλά ότι θα σεβαστούν τις ανησυχίες της και θα διαπραγματευτούν μαζί της επί ίσοις όροις – πάντα στα πλαίσια των συμφερόντων τους.

Επιτυγχάνει η Τουρκία τους στόχους της; Πέρα από την αναθεωρητική, φιλόδοξη και προκλητική ρητορική της Άγκυρας που θέτει υπερβολικούς στόχους στα πλαίσια ενός μεγαλύτερου παζαρέματος, οι βασικοί της στόχοι επιτυγχάνονται μεν, με καθυστέρηση και μεγαλύτερο του υπολογιζόμενου κόστους δε. Και αυτό διότι οι δύο βασικοί στόχοι της Άγκυρας ήταν: α) η δημιουργία ζώνης ασφαλείας στο τουρκο-συριακό σύνορο στο Αφρίν, και β) η χρήση στρατιωτικής ισχύος για δημιουργία τετελεσμένων επί του εδάφους και η εργαλειοποίησή τους προς άσκηση πιέσεων σε διπλωματικό επίπεδο. Τα υπόλοιπα θα κριθούν κυρίως με διπλωματικούς και οχι με στρατιωτικούς όρους.

To Εσωτερικό Μέτωπο

Κάποια δεδομένα στο εσωτερικό της Τουρκίας που πρέπει να λάβουμε υπόψη αξιολογώντας την επίδραση της επιχείρησης στο Αφρίν στην τουρκική πολιτική:

1. Κανένα βασικό κόμμα της αντιπολίτευσης δεν μπορεί να φέρει σοβαρές αντιστάσεις και ενστάσεις στις τουρκικές επιχειρήσεις δεδομένου ότι ο εχθρός τον οποίο πολεμά η κυβέρνηση είναι το PKK – και το παρακλάδι του, το YPG – που υπήρξε παραδοσιακός εχθρός του τουρκικού κράτους πριν ακόμα την ανάδυση του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ). Ιδιαίτερα τα εθνικιστικά (MHP και “Καλό Κόμμα”) και κεμαλικά (CHP) κόμματα δεν μπορούν παρά να συνταχθούν με την κυβέρνηση.
2. Ο πλήρης έλεγχος των ΜΜΕ από την τουρκική κυβέρνηση σημαίνει ότι η κυβερνητική προπαγανδα είναι σχεδόν πλήρως ελεγχόμενη, και γι’ αυτό οι αντιδράσεις ενάντια στην τουρκική εξωτερική πολιτική είναι πολύ περιορισμένες. Εξ άλλου, οι αντιφρονούντες διώκονται.

Συνεπώς, σε εσωτερικό επίπεδο, ο Ερντογάν μπορεί πολύ εύκολα να ελέγξει το αφήγημα (δεδομένης και της αποδυναμωμένης αντιπολίτευσης) και να δημιουργήσει κλίμα νίκης ή θριάμβου αναφορικά με την επιχείρηση “Κλάδος Ελαίας”. Μια τέτοια έκβαση θα σήμαινε ότι ο Ερντογάν θα ήταν το φαβορί στις επερχόμενες προεδρικές εκλογές του 2019 ενώ μπορεί να οδηγήσουν την κυβέρνηση να κηρύξει πρόωρες – γενικές και προεδρικές – εκλογές (κάπου μεταξύ καλοκαιρίου και χειμώνα 2018). Με το MHP διαιρεμένο λόγω διάσπασης και δημιουργίας του “Καλού Κόμματος” και το “Καλό Κόμμα” με περιορισμένη απήχηση, παρά τις μεγάλες προσδοκίες, να κινδυνεύουν αμφότερα με μη-είσοδό τους στη βούλη, όπως και το φιλο-κουρδικό κόμμα (HDP), η εκτίμηση για μια μονοκομματική κυβέρνηση του ΑΚΡ και τον Ερντογάν απόλυτο κυρίαρχο καθίσταται – εκτός απροόπτου – απόλυτα ρεαλιστική.

[Οι πράσινες ζώνες (ασφαλείας) κατά μήκος των τουρκο-συριακών συνόρων και εντός του κίτρινου-κουρδικού θύλακα είναι τα εδάφη που ελέγχουν μέχρι στιγμής οι τουρκικές και φιλο-τουρκικές δυνάμεις μέσω της επιχείρησης “Κλάδος Ελαίας”]

Επίλογος: Η Ανατολική Μεσόγειος και η Μεγαλύτερη Εικόνα

Σε συνάφεια με τα πιο πάνω, η Τουρκία δεν κάνει ανοίγματα σε Αιγαίο και Κύπρο απλά και μόνο επειδή βρίσκεται σε δύσκολη θέση – αν και, προφανώς, γεωπολιτικά και διπλωματικά η συγκυρία ενέχει πολλούς κινδύνους και προκλήσεις για την Άγκυρα.

Οι κινήσεις στο Αιγαίο σχετίζονται με τις παραδοσιακές αξιώσεις της Τουρκίας και συνδέονται με τις κινήσεις την στην κυπριακή ΑΟΖ με τις οποίες επιδιώκει:

1. να αποδείξει ότι δεν βρίσκεται σε αδύναμη θέση και ότι η πολεμική της μηχανή μπορεί να κινηθεί επιτυχημένα ανά πάσα στιγμή,
2. να ανοίξει ή να κλιμακώσει τα μέτωπα σε Αιγαίο και Κύπρο ούτως ώστε να μην θεωρηθεί ότι Ελλάδα και Κύπρος μπορούν να εκμεταλλευτούν μια συγκυρία τουρκικής αδυναμίας.
3. να αποτρέψει την ευόδωση των ενεργειακών σχεδιασμών της Κυπριακής Δημοκρατίας με τρόπο που θα αποκλείουν την Άγκυρα από την αρχιτεκτονική ενεργειακής ασφάλειας της περιοχής
4. να συνδέσει την εκμετάλλευση των κυπριακών φυσικών πόρων με τις διαπραγματεύσεις και την επίλυση του Κυπριακού – και να αυξήσει τη διαπραγματευτική της ισχύ
5. να χρησιμοποιήσει τις κινήσεις της ως επιπλέον διαπραγματευτικά χαρτιά εντός ενός ευρύτερου παζαρέματος που γίνεται και περιλαμβάνει την Μέση Ανατολή ούτως ώστε να πιέσει για θετικότερα αποτελέσματα στο θέμα της Συρίας και των Κούρδων

Η αποκωδικοποίηση της μεγαλύτερης γεωπολιτικής εικόνας – που συνδιάζει τη Μέση Ανατολή και την Ανατολική Μεσόγειο – δείχνει την εφαρμογή του τουρκικού σχεδίου-οράματος για αναθεώρηση του περιφερειακού status quo* μέσω της δημιουργίας τετελεσμένων που θα αλλάξουν με πολιτικούς όρους την γεωπολιτική τάξη που προέκυψε με τη Συνθήκη της Λωζάνης (1923), καθιστώντας την περιφερειακή δύναμη και ρυθμιστή των γεωπολιτικών δυναμικών. Αυτό θα την βοηθήσει ακόμα περισσότερο στην επί ίσοις όροις συζήτηση και παζάρεμα με τις μεγάλες δυνάμεις.

* Για περισσότερα σχετικά με τον σύγχρονο τουρκικό αναθεωρητισμό βλέπε, μεταξύ άλλων, εδώ, εδώ, και εδώ.