Αναμένεται αύριο (17-18 Μαρτίου) η Σύνοδος Τουρκίας-Ευρωπαϊκής Ένωσης για το προσφυγικό. Πολλά έχουν ειπωθεί και εκτιμηθεί για το τί πρόκειται να λάβει χώρα. Όπως πάντα κάποια από αυτά είναι αισιόδοξα, κάποια απαισιόδοξα, κάποια συνομωσιολογικά και πολύ λίγα ισορροπημένα. Πιο κάτω παραθέτω κάποιες βασικές πληροφορίες και σκέψεις χωρις να προβαίνω σε εις βάθος ανάλυση, κυρίως λόγω χρόνου. Εξ άλλου τα αποτελέσματα της Συνόδου δεν βρίσκονται πολύ μακριά. Θα τα μάθουμε και θα τα αξιολογήσουμε σύντομα.

Τί ζητά η Τουρκία

• Διπλασιασμό της χρηματική βοήθειας για το προσφυγικό, από 3 δις ευρώ σε 6 δις ευρώ.
• Την άρση των περιορισμών βίζας (απελευθέρωση θεωρήσεων) για τους Τούρκους πολίτες εντός ΕΕ μέχρι τον Ιούλιο του 2016.
• Το άνοιγμα 5 διαπραγματευτικών κεφαλαίων (από τα 35) του Κοινοτικού Κεκτημένου (15. Ενέργεια, 23. Απονομή Δικαιοσύνης και Θεμελιώδη Δικαιώματα, 24. Δικαιοσύνη, Ελευθερία, Ασφάλεια, 26. Παιδεία και Πολιτισμός και 31. Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια).

Κεφάλαια, Επανεισδοχή και Βίζα

Υπενθυμίζεται ότι το 2006, το Συμβούλιο της ΕΕ πάγωσε 8 διαπραγματευτικά κεφάλαια καθώς η Τουρκία δεν εφάρμοσε τις υποχρεώσεις που απορρέουν από το Πρόσθετο Πρωτόκολλο (στη Συμφωνία της Αγκύρας του 1963) σε σχέση με το άνοιγμα των λιμανιών και των αεροδρομίων της σε πλοία και αεροσκάφη της Κυπριακής Δημοκρατίας. Επιπρόσθετα, λόγω απουσίας οποιασδήποτε προόδου σε αυτό το ζήτημα η Κυπριακή Δημοκρατία πάγωσε μονομερώς ακόμα 6 κεφάλαια το 2009 (2. Ελεύθερη Κυκλοφορία των Εργαζομένων, 15. Ενέργεια, 23. Απονομή Δικαιοσύνης και Θεμελιώδη Δικαιώματα, 24. Δικαιοσύνη, Ελευθερία, Ασφάλεια, 26. Παιδεία και Πολιτισμός, 31. Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια). Σημειώνεται, επίσης, ότι η Τουρκία δεν έχει εφαρμόσει τη Συμφωνία Επανεισδοχής με την ΕΕ και τον Οδικό Χάρτη για τις θεωρήσεις.

Ο Οδικός Χάρτης για τις Θεωρήσεις αποτελεί ένα από τα βασικά ζητήματα αφού σχετιζεται άμεσα με τις τρέχουσες διαπραγματεύσεις. Ο Διάλογος για την Απελευθέρωση των Θεωρήσεων με την Τουρκία ξεκίνησε το 2013 με την έκδοση του Οδικού Χάρτη, ο οποίος όριζε, μεταξύ άλλων, τις υποχρεώσεις τη Άγκυρας. Αυτές οι υποχρεώσεις είναι συνολικά 72 και χωρίζονται σε 4 θεματικές: 1) ασφάλεια εγγράφων, 2) διαχείριση της μετανάστευσης, 3) δημόσια τάξη και ασφάλεια, και 4) θεμελιώδη δικαιώματα. Μια 5η θεματική, που εξετάζεται σε συνάρτηση με τις πιο πάνω, αφορά την επανεισδοχή των παράτυπων μεταναστών. Από το 2013 έχουν δημοσιευτεί δύο εκθέσεις προόδου της Τουρκίας προς την απελευθέρωση των θεωρήσεων, μια το 2014 και μια το 2016. Το συνοδευτικό Έγγραφο Εργασίας της τελευταίας έκθεσης παραθέτει αναλυτικά την πρόοδο της Τουρκίας στις προαναφερθείσες 72 υποχρεώσεις. Σύμφωνα με τα όσα καταγράφονται, η Τουρκία έχει εκπληρώσει τις υποχρεώσεις τις σε 19 σημεία, σε τρία σημεία δεν έχει σημειώσει καμία πρόοδο, ενώ στα υπόλοιπα έχει σημειώσει πρόοδο σε διάφορους βαθμούς.

Η απαίτηση της Τουρκίας για απελευθέρωση των θεωρήσεων μέχρι τον Ιούλιο φαίνεται να αδιαφορεί για αυτή την πραγματικότητα. Ως συνήθως, η Άγκυρα προσπαθεί να χρησιμοποιήσει (γεω)πολιτικούς μοχλούς πίεσης για να παραγκωνίσει νομικά ζητήματα και υποχρεώσεις. Υπό αυτό το πρίσμα η αντίδραση, για παράδειγμα, της Γαλλίας σε ό,τι αφορά την απελευθέρωση των θεωρήσεων χωρίς την προηγούμενη εκπλήρωση των σχετικών υποχρεώσεων από την Τουρκία είναι απολύτως λογική και ορθή. Ωστόσο, σύμφωνα με σχέδιο της Ευρωπαϊκής Επιτορπής, όπως παρουσιάστηκε από το Reuters, στη Σύνοδο θα προταθεί άρση των περιορισμών βίζας στην Τουρκία δεδομένου ότι θα εκπληρώσει αριθμό νομικών προϋποθέσεων οι οποίες δεν προσδιορίζονται. Προβλέπεται μάλιστα ότι τα κράτη θα κληθούν να υιοθετήσουν απελευθέρωση των θεωρήσεων με την Τουρκία περί τα τέλη Απριλίου ή μέσα στον Μάιο, δηλαδή εντός ενός ιδιαίτερα πιεσμένου χρονικού πλαισίου.

Σχετικά με τα κεφάλαια που η Τουρκία επιθυμεί να ανοίξουν, η Λευκωσία έχει ξεκαθαρίσει ότι δεν πρόκειται να άρει το βετο της, αν και το προαναφερθέν σχέδιο κάνει λόγο για άνοιγμα των κεφαλαίων υπό προϋποθέσειες. Σημαντικό σημείο στο ρεπορτάζ του Reuters αποτελεί και το ζήτημα της επανεισδοχής αφού προτείνει όπως η Ελλάδα αναγνωρίσει την Τουρκία ως “ασφαλή τρίτη χώρα”. Εννοώντας πως η Τουρκία είναι ασφαλής για αιτητές ασύλου άλλων εθνικοτήτων εκτός από αυτή της ίδιας της χώρας. Αυτή η αναγνώριση θα επιτρέψει στην Ελλάδα να επιστρέφει Συρους, Ιρακινούς και λοιπούς αιτητές ασύλου πίσω στην Τουρκία χωρίς να θέτει σε κίνδυνο τα δικαιώματά τους.

Προς αυτή την κατεύθυνση η Τουρκία δεσμεύτηκε, κατά την προηγούμενη Σύνοδο ΕΕ-Τουρκίας, να υλοποιήσει την συμφωνία επανεισδοχής με την Ελλάδα ούτως ώστε να δεχτεί την επιστροφή όλων των μεταναστών που δεν χρειάζονται διεθνή προστασία και πέρασαν από την Τουρκία στην Ελλάδα, όπως επίσης και την αποδοχή επιστροφής όλων των παράτυπων μεταναστών που θα συλλαμβάνονται σε τουρκικά ύδατα. Γενικά η συμφωνία επανεισδοχής Τουρκίας-ΕΕ (οχι μόνο με την Ελλάδα) προνοεί ότι η Τουρκία θα δεχόταν την επιστροφή οχι μόνο όλων των Τούρκων υπηκόων που βρίσκονται παράνομα στην ΕΕ αλλά και των υπηκόων τρίτων χωρών που περνούν στην ΕΕ μέσα από την Τουρκία.

Βέβαια, σχετικά με το υπό συζήτηση θέμα, και σύμφωνα με τα προκαταρκτικά συμπεράσματα της προηγούμενης Συνόδου, για κάθε Σύριο που θα επανεισέρχεται στην Τουρκία από τα ελληνικά νησιά, ένας Σύριος θα μετεγκαθίσταται σε κράτη-μέλη της ΕΕ. Αυτές οι τελευταίες πρόνοιες είναι κάτι που η Ελλάδα έχει ιδιαίτερη ανάγκη λόγω της δύσκολης θέσης στην οποία έχει περιέλθει τους τελευταίους μήνες ως αποτέλεσμα των προσφυγικών κυμάτων. Ωστόσο η Αθήνα βρίσκεται μεταξύ συμπληγάδων: από τη μια έχει ενώπιόν της μια συμφωνία που, δεδομένης της επικοδομητικής συνεργασίας της Τουρκίας, ίσως παίξει καθοριστικό ρόλο στην αποσυμφόρηση της ανθρωπιστικής κρίσης στη χώρα, ενώ από την άλλη θα κληθεί πιθανότητα να αποδεχτεί όρους που θα βλάψουν τη διαπραγματευτική της θέση σε σχέση με την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας στην ΕΕ και τα εθνικά της συμφέροντα που εμπίπτουν σε αυτό το πλαίσιο. Ταυτόχρονα, αξίζει να σημειωθεί ότι οι χώρες του Βίζεγκραντ (Τσεχία, Σλοβακία, Ουγγαρία, Πολωνία) διαφωνούν με τη μετεγκατάσταση προσφύγων από την Τουρκία στην ΕΕ, ενώ δεν θεωρούν την Τουρκία ασφαλή χώρα.

Αυτά που Πιθανολογούνται

Αρκετά είναι τα σενάρια που συζητούνται σχετικά με τη αυριανή Σύνοδο. Πολλά από αυτά μάλιστα δίνουν κεντρικό ρόλο στην Κυπριακή Δημοκρατία. Κάποιες εκτιμήσεις είναι οι εξής:

• Η Τουρκία ενδιαφέρεται πρωτίστως για την απελευθέρωση των θεωρήσεων και οχι για τα ενταξιακά κεφάλαια την συζήτηση για τα οποία θα μπορούσε να μετακινήσει για αργότερα, ίσως τον Ιούνιο, δεδομένου ότι θα ικανοποιηθεί η απαίτησή της για τις θεωρήσεις. Τα κεφάλαια έχουν, εξ άλλου, τεθεί στην ατζέντα ως διαπραγματευτική υπερβολή. Ο επιδιωκόμενος στόχος βρίσκεται χαμηλότερα.
• Αν λάβουμε υπόψη ότι κάποιες χώρες, όπως η Γαλλία, διαφωνούν με την απελευθέρωση των θεωρήσεων ίσως το εγχείρημα της Άγκυρας βρεθεί ενώπιον σοβαρών προκλήσεων, όπως και η όλη διαπραγματευτική διαδικασία. Το ίδιο ισχύει και λόγω των αντιδράσεων των χωρών του Βίζεγκραντ.
• Παράλληλα, η Λευκωσία δεν φαίνεται διατεθειμένη να υποκύψει στο ζήτημα των κεφαλαίων, παρά τις πιέσεις.
• Κατ’ ακρίβεια, η κατάσταση ως έχει φαίνεται να οδεύει προς την αποτυχία. Επειδή όμως η συμφωνία είναι ζωτικής σημασίας, αν οχι για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη, τότε για τα περισσότερα, το πιθανότερο είναι πως θα αναζητηθεί κάποιου είδους συμβιβαστική λύση.
• Τα 6 δις ευρώ ίσως προσφερθούν (προς το παρόν) αντί για άλλων απαιτήσεων, όπως τα ενταξιακά κεφάλαια. Ίσως μάλιστα δοθούν ούτως ώστε η τελική ανακοίνωση να περιέχει αναφορά για άνοιγμα των κεφαλαίων υπό όρους, όπως προαναφέρθηκε.
• Το υπο όρους άνοιγμα κεφαλαίων ίσως να επιτρέψει και στην Κυπριακή Δημοκρατία να το αποδεχτεί. Κάτι τέτοιο θα ήταν πολύ ευκολότερο αν η Κυπριακή Δημοκρατία κατάφερνε να βάλει στο τραπέζι της διαπραγμάτευσης την πλήρη εφαρμογή του Πρόσθετου Πρωτοκόλου από την Άγκυρα για άνοιγμα (κάποιων) τουρκικών λιμανιών και αεροδρομίων σε κυπριακά πλοία και αεροσκάφη. Εναλλακτικά, το άνοιγμα μερικών κεφαλαίων (υπό όρους ή μη) αποτελεί επίσης μια πιθανότητα σε αυτό το πλαίσιο.
• Παρομοίως η Κυπριακή Δημοκρατία θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει αυτή τη διαπραγμάτευση σε σχέση με βασικά ζητήματα των διαπραγματεύσεων για το Κυπριακό, όπως οι Εγγυήσεις ή το Εδαφικό. Ομολογουμένως αυτό το σενάριο είναι πιο απομακρυσμένο για διάφορους λόγους, ενώ κάθε τέτοια συμφωνία πρέπει να γίνεται γραπτώς.
• Σε κάθε περίπτωση φαίνεται ότι η υλοποίηση της ελληνοτουρκικής συμφωνίας επανεισδοχής είναι απαραίτητη για την επιτυχία της Συνόδου. Η μετεγκατάσταση προσφύγων στην ΕΕ ίσως συμφωνηθεί υπό ειδικούς όρους για τα διαφωνούντα κράτη.

Είναι δεδομένο ότι η Τουρκία θα βγεί κερδισμένη από αυτό το “αλισβερίσι”. Επίσης δεδομένο είναι πως η επερχόμενη Σύνοδος Τουρκίας-ΕΕ θα αποτελέσει ακρογωνιαίο λίθο για τη οικοδομή της Ειδικής Προνομιακής Σχέσης Τουρκίας-ΕΕ που, όπως υποστηρίζουμε εδώ και κάποια χρόνια, αποτελεί σχεδόν νομοτέλεια. Παρόλα αυτά, η περιπλοκότητα και η δυσκολία των περιστάσεων αφήνουν, ίσως παραδόξως, κάποια ανοιχτά παράθυρα ευκαιρίας που, αν τύχουν σωστής διαχείρισης και διαπραγμάτευσης, μπορούν να προσφέρουν τόσο στην Ελλάδα όσο και την Κύπρο σημαντικά οφέλη.