Από τη δεκαετία του ’80 οι σχέσεις Τουρκίας-Ισραήλ γνώρισαν σταδιακή αναθέρμανση με έτος σταθμό το 1996, οπότε και υπογράφηκαν οι μεταξύ τους συμφωνίες στρατιωτικής συνεργασίας και εκπαίδευσης. Οι συμφωνίες αυτές ήταν εξέχουσας στρατηγικής σημασίας, αφού οδήγησαν στην ανάδυση ενός φιλοδυτικού στρατηγικού άξονα, ο οποίος είχε σοβαρό αντίκτυπο στις περιφερειακές  ισορροπίες ισχύος.

Η άνοδος του ισλαμικού Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) στην εξουσία του τουρκικού κράτους, το 2002, λειτούργησε σταδιακά με αρνητικό τρόπο στις σχέσεις των δύο χωρών για δύο βασικούς λόγους. Ο πρώτος λόγος ήταν οι συστημικές αλλαγές που επήλθαν στην περιοχή μετά την 11η Σεπτεμβρίου και την αμερικανική επέμβαση στο Ιράκ (2003), και ο δεύτερος λόγος ήταν η ίδια η ιδεολογία του ΑΚΡ, το οποίο βρίσκεται μεταξύ πολιτικού Ισλάμ και δημοκρατικού κόμματος, παρόλο που απορρίπτει τη σχέση του με το πολιτικό Ισλάμ και διακηρύττει ότι είναι απλώς ένα «συντηρητικό, δημοκρατικό» κόμμα. Όσον αφορά τον πρώτο λόγο, η Τουρκία κλήθηκε να διαχειριστεί ένα ιδιαίτερα ασταθές γεωπολιτικό περιβάλλον τόσο για την ίδια όσο και για τα δυτικά συμφέροντα, που την έφερε πιο κοντά στον αραβο-μουσουλμανικό κόσμο, ενώ σε σχέση με τον δεύτερο λόγο, η ιδεολογία του κόμματος αλλά και το δόγμα του «στρατηγικού βάθους» υπεδείκνυαν καλύτερες σχέσεις με τη Μέση Ανατολή και διατήρηση απόστασης από τη Δύση και το Ισραήλ. Hπροσέγγιση του ΑΚΡ στον αραβο-μουσουλμανικό κόσμο και η αντι-δυτική του στάση έλαβε ακόμα μεγαλύτερες διαστάσεις, όταν μετά το 2006 η Ευρωπαϊκή Ένωση απογοήτευσε την Άγκυρα ως προς την ενταξιακή της προοπτική, ενώ οι τριβές μεταξύ Άγκυρας και Ουάσιγκτον για το ζήτημα του Ιράκ – το οποίο συμπεριλάμβανε και την σημαντική παράμετρο ασφάλειας του Κουρδικού – συνεχίζονταν.

Το παρόν κείμενο είναι η απομαγνητοφωνημένη και επιμελημένη ομιλία της ομότιτλης παρουσίασής μου, καθώς και του σχετικού κύκλου ερωτήσεων-απαντήσεων, στην Ημερίδα του Τμήματος Μεσογειακών Σπουδών, Πανεπιστημίου Αιγαίου, «MARE NOSTRUM III: Η Μεσόγειος σε Σταυροδρόμι». Η ομιλία δεν αποτελεί εκφώνηση κειμένου αλλά προφορική, σύντομη, ανάπτυξη συγκεκριμένων σημείων. Η ολοκληρωμένη μελέτη έχει εκδοθεί από το Ινστιτούτο Strategy International.

Στην τουρκική εξωτερική πολιτική έχουμε ένα στρατηγικό δόγμα το οποίο δεν θα αναλύσω με λεπτομέρεια διότι δεν υπάρχει χρόνος. Αυτό το δόγμα ονομάζεται συχνά είτε «Δόγμα Νταβούτογλου», από τον εμπνευστή του και νυν Υπουργό Εξωτερικών, Αχμέτ Νταβούτογλου, είτε «Δόγμα Στρατηγικού Βάθους». Πέραν απ’ τις αρχές του δόγματος, την προέλευση και το περιεχόμενό του, θα ήθελα να αναφερθώ κυρίως στους στόχους του, όπως εγώ τους εκτιμώ, και τους οποίους  θα χωρίσω σε δύο σημεία:

Είναι πλέον εμφανές ότι στην Ανατολική Μεσόγειο είναι υπό διαμόρφωση ένας νέος πολιτικο-οικονομικός, και ως ένα σημαντικό βαθμό στρατηγικός, άξονας αποτελούμενος από το Ισραήλ, την Κύπρο, και την Ελλάδα. Η συνεργασία αυτή δεν προήλθε από το πουθενά, αλλά ούτε και απετέλεσε έκπληξη για τους παρακολουθούντες των περιφερειακών γεωπολιτικών δρώμενων των τελευταίων χρόνων. Αποτελεί προϊόν διαφόρων παραγόντων, συγκυριών, και εξελίξεων που έχουν λάβει χώρα σε διάφορα επίπεδα. Παρόλα αυτά, ομολογουμένως, οι σημαντικότεροι παράγοντες που έχουν οδηγήσει στην δημιουργία αυτής της συνεργασίας (και για κάποιους εν δυνάμει συμμαχίας), είναι η σταδιακή αλλαγή κατεύθυνσης της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής κυρίως από το 2002 και μετά, που οδήγησε στη χειροτέρευση των σχέσεων Άγκυρας-Τελ Αβίβ, αλλά και η ανακάλυψη υδρογονανθράκων στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) της Κύπρου σε συνάρτηση με τις κινήσεις της Κυπριακής Δημοκρατίας (ΚΔ) για την οριοθέτηση της ίδιας της ΑΟΖ με άλλα κράτη της Ανατολικής Μεσογείου. Οι τουρκο-ισραηλινές σχέσεις δέχτηκαν τη χαριστική βολή με το περιστατικό του «στολίσκου της Γάζας» το Μάιο του 2010, όπου Ισραηλινοί καταδρομείς σκότωσαν οκτώ Τούρκους και έναν Τουρκοαμερικανό ακτιβιστή κατά τη διάρκεια επιδρομής στο πλοίο «Μαβί Μαρμαρά», το οποίο μετέφερε ανθρωπιστική βοήθεια στη Λωρίδα της Γάζας. Όσον αφορά στην περίπτωση της Κύπρου και του φυσικού αερίου, η ένταση κλιμακώθηκε όταν η Τουρκία, από το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 2011, απειλούσε την ΚΔ τόσο φραστικά όσο και με την κινητοποίηση πολεμικών φρεγατών, ούτως ώστε να πετύχει τη διακοπή των προσπαθειών για γεώτρηση στο «οικόπεδο 12», νοτιοανατολικά της Νήσου.