Ακολουθεί συνέντευξη που έδωσε ο Ζήνωνας Τζιάρρας στον δημοσιογράφο Χαράλαμπο Χαραλάμπους για την εφημερίδα “Αλήθεια” της 31ης Ιουλίου 2017.

Πώς επηρεάζει την οργάνωση η απώλεια του προπυργίου της στο Ιράκ, της Μοσούλης, στις αρχές Ιουλίου;

Η απώλεια της Μοσούλης είναι στρατηγικής σημασίας σε ό,τι αφορά την εδαφική συρρίκνωση και τη συμβατική-στρατιωτική ήττα του ΙΚ. Με την ανακατάληψη της Μοσούλης, το ΙΚ έχει δεχτεί πλήγμα τόσο σε σχέση με τις επιχειρήσεις που του απέφεραν οικονομικούς πόρους (π.χ. πώληση πετρελαίου, νερό του Τίγρη ποταμού, φόροι επί της γεωργικής και κτηνοτροφικής παραγωγής) όσο και σε τακτικό στρατιωτικό επίπεδο. Επιπλέον, η Μοσούλη έχει συμβολική σημασία για το ΙΚ καθότι από εκεί έγινε η ανακήρυξη του «Χαλιφάτου» από τον ηγέτη του, τον Ιούνιο του 2014, ενώ η επικράτηση του ΙΚ στη Μοσούλη ερμηνεύεται από τους τζιχαντιστές και ως μια νίκη του Ισλάμ επί των υπόλοιπων θρησκειών και εθνοτήτων της πολιτισμικά πλουραλιστικής Μοσούλης.

Ποια είναι ακριβώς σήμερα τα γεωγραφικά όρια του ΙΚ στα οποία περιορίζεται σε Συρία και Ιράκ;

Τα όρια του ΙΚ έχουν συρρικνωθεί αρκετά τα τελευταία δύο χρόνια και ιδιαίτερα τους τελευταίους μήνες. Αυτή τη στιγμή τα δυτικά του όρια βρίσκονται κοντά στη Χάμα στην κεντρική Συρία και εκτείνονται προς τα ανατολικά μέχρι την περιφέρεια της Νινευή του βορείου Ιράκ. Υπάρχουν επίσης δύο θύλακες του ΙΚ στα σύνορα με το Ιρακινό Κουρδιστάν η κατάληψη των οποίων είναι θέμα χρόνου. Τα βόρεια όρια του ΙΚ συνορεύουν με την κουρδική ζώνη στη βόρεια Συρία ενώ ανατολικά φτάνουν μέχρι την πόλη Αρ Ρουντμπά στο βορειοδυτικό Ιράκ. (Βλ. Χάρτη). Ωστόσο πρέπει να σημειωθεί ότι μεγάλο μέρος αυτής της έκτασης είναι έρημος, ενώ ο έλεγχος του ΙΚ επί αυτών των εδαφών δεν είναι απόλυτος καθώς σε διάφορες περιοχές επιχειρούν και διάφορες άλλες στρατιωτικές ομάδες.

Πόσο εύκολη ή δύσκολη μπορεί να καταστεί η ανακατάληψη της Ράκα στη Συρία, που αποτελεί τη de facto πρωτεύουσα και το έσχατο οχυρό της οργάνωσης στη βόρεια Συρία;

Η ανακατάληψη της Ράκα δεν θα είναι μια εύκολη υπόθεση. Εντούτοις θα είναι πιθανότατα ευκολότερη από την περίπτωση της Μοσούλης λόγω μικρότερου γεωγραφικού και πληθυσμιακού μεγέθους. Ήδη οι Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF) που αποτελούνται κατά κύριο λόγο – αλλά όχι αποκλειστικά – από Κούρδους έχουν καταλάβει γύρω στο 50% της Ράκα και περικυκλώσει την υπόλοιπη με αεροπορική υποστήριξη από τον Συνασπισμό των Προθύμων του οποίου ηγούνται οι ΗΠΑ. Αυτό δυσχεραίνει ιδιαίτερα τις επιχειρήσεις του ΙΚ καθώς έχει αποκοπεί από κάθε γραμμή εφοδιασμού και τροφοδότησης υλικών και προσωπικού. Αν και η πλήρης κατάληψη της πόλης είναι θέμα μηνών, αν όχι εβδομάδων, οι τακτικές ασύμμετρου πολέμου που χρησιμοποιεί το ΙΚ (π.χ. βομβιστές αυτοκτονίας, υπόγεια τούνελ κτλ.) θα δυσκολέψουν τις προσπάθειες των συμμαχικών δυνάμεων.

Θεωρείτε πως μπορεί να ειπωθεί ότι η αντίστροφη μέτρηση για την οργάνωση Iσλαμικό Κράτος, με την μορφή του αυτοαποκαλούμενου κράτους που είχε τα τελευταία χρόνια, έχει ξεκινήσει; Τι εικάζεται ότι θα δημιουργηθεί από τα απομεινάρια του ΙΚ και με υπό ποιες μορφές θα μπορούσε να συνεχιστεί αυτός ο θρησκευτικός εξτρεμισμός;

Πρέπει να θεωρείται δεδομένο ότι πολύ σύντομα όταν θα μιλάμε για το ΙΚ δεν θα εννοούμε την ιδιότυπη εκείνη μορφή του ημι-κράτους που δημιουργήθηκε μετά τον Ιούνιο του 2014. Η στρατιωτική ήττα του ΙΚ, που είναι πολύ κοντά, συνεπάγεται κατά κανόνα και την ακύρωση της εδαφικής του υπόστασης. Ωστόσο αυτή η εξέλιξη θα σημαίνει πολύ λίγα σε ό,τι αφορά την καταστολή της παγκόσμιας σαλαφιστικής τζιχάντ (σσ. ισλαμιστική τρομοκρατία). Ως γνωστόν, οι ιδεολογίες δεν βομβαρδίζονται και δεν ηττώνται με στρατιωτικά μέσα. Γι’ αυτό ακριβώς τον λόγο μπορούν να μετασχηματίζονται, να «μεταναστεύουν» και να μετουσιώνονται σε νέα κινήματα ή οργανισμούς. Πρέπει επίσης να αναλύσουμε σοβαρά το ενδεχόμενο που θέλει το ΙΚ να ανέμενε την ήττα της «κρατικής του υπόστασης» έχοντας ουσιαστικό στρατηγικό στόχο να διαταράξει τις ισορροπίες ισχύος της περιοχής και την όποια κοινωνικο-πολιτική σταθερότητα, να δημιουργήσει προηγούμενο σύγχρονου «χαλιφάτου», και να αποτελέσει σύμβολο και σημείο αναφοράς της μελλοντικής σαλαφιστικής τζιχάντ. Έτσι, η ισλαμιστική τρομοκρατία είναι πιθανό να αποκτήσει ένα πιο αποκεντρωμένο χαρακτήρα, ακόμα πιο ασύμμετρο, ο οποίος μπορεί να μεγεθύνει το πρόβλημα στην απουσία κατάλληλων πολιτικών (βλ. π.χ. την επιστροφή των μαχητών του ΙΚ στις χώρες προέλευσής τους). Μέσα σε αυτό το πλαίσιο θα πρέπει κανείς να περιμένει αύξηση των μη-οργανωμένων τρομοκρατικών επιθέσεων, όπως είναι οι επιθέσεις των λεγόμενων «μοναχικών λύκων», αλλά και προσπάθειες εδαφικού ελέγχου από τζιχαντιστικές ομάδες ή ίδρυσης νέων «χαλιφάτων». Παραδείγματα μπορούμε να εντοπίσουμε στις Φιλιππίνες, τη Χερσόνησο του Σινά, τη Νιγηρία και τη Λιβύη. Στο μέλλον όλες οι αραβικές χώρες θα είναι πιο επιρρεπείς σε τέτοια κρούσματα, αλλά και κράτη όπως η Ινδονησία, το Μπαγκλαντές, η Μαλαισία κτλ.

Πρόσφατα, η κυβέρνηση Τραμπ αποφάσισε να διακόψει συγκεκαλυμμένο πρόγραμμα της CIA για τον εξοπλισμό και την εκπαίδευση ομάδων ανταρτών που πολεμούν την κυβέρνηση του προέδρου της Συρίας, Μπασάρ Αλ Ασαντ. Τι μπορεί να σημαίνει αυτό σε σχέση και με το ρόλο των μεγάλων δυνάμεων στην περιοχή;

Αφενός, η κίνηση αυτή αποτελεί συνέχεια μιας σταδιακής στροφής των ΗΠΑ στο θέμα της Συρίας που λαμβάνει χώρα από το 2014 και 2015 και χαρακτηρίζεται από αλλαγές στην ιεράρχηση των στρατηγικών στόχων αναφορικά με τον συριακό πόλεμο. Πλέον η ανατροπή του Μπασάρ αλ Άσαντ δεν αποτελεί προτεραιότητα όπως επί διακυβέρνησης Μπαράκ Ομπάμα. Ενδεχομένως, ανεπίσημα, να μην αποτελεί ούτε και στόχο πλέον. Αφετέρου, η απόφαση των ΗΠΑ στοχεύει ξεκάθαρα στη βελτίωση της συνεννόησης και της επικοινωνίας με τη Ρωσία (και το συριακό καθεστώς) στα θέματα του συριακού πολέμου και της ευρύτερης περιοχής. Αυτή η αμερικανο-ρωσική σχέση αναφορικά με τη Συρία κτίζεται εδώ και αρκετό καιρό ιδιαίτερα στη βάση της υποστήριξης των κουρδικών δυνάμεων στη μάχη κατά του ΙΚ. Τούτων λεχθέντων, φαίνεται ότι οι ΗΠΑ προσπαθούν να επαναπροσδιορίσουν – και να διατηρήσουν – τον ρόλο τους στην περιοχή μέσω του επανακαθορισμού των τακτικών και στρατηγικών τους στόχων. Σε αυτή τη φάση, δεδομένης της αυξανόμενης ρωσικής επιρροής στη Μέση Ανατολή (βλ. π.χ. Ιράν, Τουρκία, Συρία, Ιράκ, Αίγυπτος) η καλύτερη συνεννόηση των ΗΠΑ με τη Ρωσία, σε αντίθεση με μια πιο ανταγωνιστική και συγκρουσιακή οδό, ίσως να αποφέρει περισσότερους καρπούς για τις πρώτες.

Για τη Συρία, ο Μακρόν και ο Τραμπ έχουν ζητήσει από τους διπλωμάτες τους να σχεδιάσουν μια συγκεκριμένη πρωτοβουλία που θα προετοιμάζει το μέλλον της χώρας. Ποιες οι ενδείξεις για τις επιδιώξεις των εμπλεκόμενων χωρών στην Συρία, στην νέα, μεταπολεμική, περίοδο;

Πρόκειται για μια πρωτοβουλία που αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο παραμονής του Μπασάρ αλ Άσαντ στην εξουσία και άρα μια πρωτοβουλία που ίσως να έχει θετική ανταπόκριση από κράτη όπως η Ρωσία και το Ιράν. Είναι βέβαιο ότι κάθε χώρα θα προσπαθήσει να διασφαλίσει τα δικά της συμφέροντα, αλλά προς το παρόν η επιστροφή της σταθερότητας στην περιοχή και ο περιορισμός της τρομοκρατίας επιδιώκεται από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη. Αξίζει να σημειωθεί ότι το μέλλον της Συρίας ίσως βασιστεί σε ένα ομοσπονδιακό μοντέλο που θα μπορούσε πιο εύκολα να βολέψει τις επιδιώξεις εσωτερικών και εξωτερικών παικτών. Παράλληλα δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η ανοικοδόμηση μιας χώρας μετά από ένα πόλεμο – ιδιαίτερα στο μέγεθος του συριακού πολέμου – κοστίζει πολλά δισεκατομμύρια. Ανέκαθεν, οι μεγάλες δυνάμεις και οι αντίστοιχες πολυεθνικές εταιρίες παίζουν κεντρικό ρόλο στην ανοικοδόμηση μετα-συγκρουσιακών χώρων έχοντας τα αντίστοιχα, τεράστια οφέλη.

Πότε να αναμένουμε ότι οι μεγάλες δυνάμεις και οι άμεσα επηρεαζόμενοι θα καθίσουν στο τραπέζι για να σχεδιάσουν την επόμενη ημέρα στην μετά ΙΚ εποχή;

Ήδη υπάρχουν συζητήσεις, επίσημες και ανεπίσημες, σε διάφορα επίπεδα σχετικά με το μέλλον της περιοχής. Η κατάληψη της Ράκα και η συνολική εκδίωξη του ΙΚ σίγουρα θα είναι σημείο αναφοράς που θα δώσει περαιτέρω ώθηση στις όποιες διεργασίες. Πάντως, η ήττα του ΙΚ δεν πρόκειται να σηματοδοτήσει το τέλος των συγκρούσεων στο Ιράκ ή στη Συρία. Η μετά-ΙΚ εποχή θα αφήσει όλες τις εμπλεκόμενες ομάδες (σουνιτικές, σιιτικές, κουρδικές, τουρκμενικές, κτλ) χωρίς ένα κοινό εχθρό (ΙΚ) κάτι που πιθανότατα θα τις οδηγήσει σε μεταξύ τους αντιπαραθέσεις ή και συγκρούσεις. Μια τέτοια εξέλιξη θα δημιουργούσε νέο κύκλο βίας καθυστερώντας τους σχεδιασμούς για ομαλοποίηση και ειρήνευση.

Ξέρουμε ότι οι Κούρδοι της περιοχής επιζητούν την ίδρυση ενός κουρδικού κράτους. Πόσο εφικτός φαντάζει αυτός ο στόχος βάσει των σημερινών δεδομένων στις εμπόλεμες περιοχές;

Δεδομένου ότι οι Κούρδοι, τόσο της Συρίας όσο και του Ιράκ, έχουν παίξει καταλυτικό ρόλο στη μάχη κατά του ΙΚ ενώ παράλληλα έχουν αποκτήσει εδάφη στη Συρία και επεκτείνει τα εδάφη τους στο Ιράκ, έχουν περισσότερους λόγους από ποτέ να διεκδικούν την αυτονόμηση ή την ανεξαρτησία τους αλλά και περισσότερες πιθανότητες από πότε να την αποκτήσουν. Η στρατιωτική τους δράση τους παρέχει ένα πολύ ισχυρό διαπραγματευτικό χαρτί. Σίγουρα, εν όψει και του δημοψηφίσματος για ανεξαρτητοποίηση στο Ιρακινό Κουρδιστάν, είναι πολύ πιο εύκολο και οι συνθήκες πολύ πιο ώριμες για τους Ιρακινούς Κούρδους, παρά τις διαφωνίες της Βαγδάτης αλλά και του εσωτερικούς πολιτικούς ανταγωνισμούς στο Ιρακινό Κουρδιστάν. Πιθανό είναι επίσης οι Κούρδοι της Συρίας να λάβουν κάποιου είδους αυτονομία στα πλαίσια μιας ομοσπονδίας. Ωστόσο η περίπτωση των Σύριων Κούρδων είναι πιο δύσκολη καθώς η δυναμικές στη Συρία είναι πιο περίπλοκες και οι εμπλεκόμενοι δρώντες περισσότεροι. Μερικοί εξ αυτών δε διαφωνούν είτε με την ομοσπονδοποίηση της Συρίας, είτε με την αυτονόμηση/ανεξαρτητοποίηση των Κούρδων (π.χ. Τουρκία, Ιράν). Καθώς ο πόλεμος ακόμα συνεχίζεται όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοιχτά, περιλαμβανομένης της πιθανότητας μιας μετωπικής σύγκρουσης μεταξύ των Κούρδων και της Τουρκίας ή και άλλων δρώντων (π.χ. Ιράν), με το πέρας των επιχειρήσεων κατά του ΙΚ.

Ο Δρ. Ζήνωνας Τζιάρρας είναι Διεθνολόγος στο Πανεπιστήμιο UCLan Cyprus.