Η πιο κάτω συνέντευξη δόθηκε στον δημοσιογράφο Χαράλαμπο Χαραλάμπους, για την εφημερίδα “Αλήθεια” που εκδόθηκε την Κυριακή, 28/08/2016, σ.9.

Ποια είναι η νομική υπόσταση της στρατιωτικής επιχείρησης της Τουρκίας στη Συρία, έρχεται σε αντίθεση με το ψήφισμα 2254 του ΟΗΕ και το Διεθνές Δίκαιο;

Η νομική υπόσταση των τουρκικών επιχειρήσεων στη Συρία είναι ιδιαίτερα αμφιλεγόμενη για δύο βασικούς λόγους. Πρώτον, η Τουρκία έχει παραβιάσει τα σύνορα με τη Συρία χωρίς να μπορεί να υποστηρίξει ότι οι επιχειρήσεις της είναι αμυντικού τύπου λόγω κάποιας επίθεσης στα δικά της εδάφη. Δεύτερον, το καθεστώς του Μπασάρ αλ Άσαντ, το οποίο παρά το έλλειμμα νομιμοποίησης παραμένει η μόνη νόμιμη κυβέρνηση, έχει καταγγείλει την τουρκική επέμβαση ως παραβίαση της συριακής κυριαρχίας, σε αντίθεση με την αντίστοιχη ρωσική την οποία είχε προσκαλέσει. Εντούτοις, η Τουρκία φαίνεται να κεφαλαιοποιεί το γεγονός ότι το ψήφισμα 2254 επιτρέπει την καταπολέμηση π.χ. του «Ισλαμικού Κράτους», του Μετώπου αλ Νούσρα και «άλλων τρομοκρατικών ομάδων», κατατάσσοντας το κουρδικό κίνημα της Συρίας σε αυτές τις ομάδες και τα ταυτίζοντας το με τις τζιχαντιστικές οργανώσεις. Παρόλο που αυτό δεν νομιμοποιεί τις επιχειρήσεις της σε συριακά εδάφη.

Υποστήριξες, από παλαιότερα, ότι η Τουρκία θα έκανε τη δική της επίθεση στη Συρία, που το είχες βασίσει αυτό;

Οι βασικοί λόγοι είναι δύο. Ο πρώτος έχει να κάνει με το Κουρδικό που είναι το  κατ’ εξοχήν ζήτημα γεωπολιτικής ανασφάλειας της Τουρκίας. Ο δεύτερος έχει να κάνει με τον εσωτερικό κοινωνικο-πολιτικό και ιδεολογικό μετασχηματισμό που λαμβάνει χώρα στην Τουρκία από το 2002. Από το ξέσπασμα του συριακού πολέμου και ιδιαίτερα από το 2012, οι επιχειρήσεις των Κούρδων της Συρίας και η επέκταση των εδαφών τους κατά μήκος της τουρκο-συριακής μεθορίου έχουν ξυπνήσει τον εφιάλτη του εδαφικού διαμελισμού για την Τουρκία. Ποτέ πριν το Κουρδικό, ένα ζήτημα που υπερβαίνει τα σύνορα των κρατών της περιοχής, δεν βρισκόταν σε τόσο προχωρημένο στάδιο. Αυτή η γεωπολιτική πραγματικότητα συνέπεσε με ένα διαφορετικό ιδεολογικό πλαίσιο της τουρκική ελίτ. Ο Ερντογάν και το κόμμα του ακολουθούν μια σαφώς πιο αναθεωρητική, ακόμα και επεκτατική, εξωτερική πολιτική από το κεμαλικό κατεστημένο η οποία φιλοδοξεί να ηγεμονεύσει στην περιοχή. Έχουν ξεφύγει από τα πλαίσια του μερικού απομονωτισμού, της μη εμπλοκής, και της διατήρησης του status quo. Ήταν συνεπώς επόμενο,  λόγω και της σοβαρότητας του κουρδικού προβλήματος, η αντιμετώπιση της Τουρκίας να παύσει να είναι αμυντική αλλά να εκφραστεί επιθετικά, με τη χρήση σκληρής ισχύος, έστω και σε μικρή κλίμακα.

Ήταν τώρα η καλύτερη στιγμή για να προχωρήσει σε αυτή την στρατιωτική επιχείρηση;

Η επιθυμία των Τούρκων για επέμβαση στη Συρία υφίσταται τουλάχιστον από το 2012. Ωστόσο, εκτός από τα επιχειρησιακά προβλήματα και τα προβλήματα νομιμοποίησης και νομιμότητας που υπήρχαν, όλα τα κοινωνικά και πολιτικά σύνολα (κόμματα αντιπολίτευσης, κοινή γνώμη, επιχειρηματικοί σύνδεσμοι, κτλ.) στην Τουρκία τάσσονταν κατά της οποιασδήποτε επέμβασης. Κάτι που ήταν αποτρεπτικό για τον Ερντογάν ο οποίος ήθελε να διατηρήσει μελλοντικά το εκλογικό του προβάδισμα – και άρα την εξουσία – για την υλοποίηση των πολιτικών του φιλοδοξιών (προεδρικό σύστημα, αναθεώρηση συντάγματος). Σήμερα, μετά το πραξικόπημα, την – ιστορικά σημαντική – μερική σύγκλιση των αντιπολιτευτικών κομμάτων με την κυβέρνηση, και τις εκκαθαρίσεις που έκανε ο Ερντογάν, οι αντιστάσεις αυτές έχουν μειωθεί δραματικά. Παράλληλα, στην Τουρκία βρίσκεται σε έξαρση ένας συντηρητικός εθνικισμός ο οποίος ευνοεί την καταστολή των Κούρδων από το τουρκικό κράτος. Τέλος, στον απόηχο του πραξικοπήματος, οι στρατιωτικές επιχειρήσεις παίζουν σημαντικό ρόλο στην τόνωση του στρατιωτικού ηθικού, ενώ είναι τρόπος να συσπειρώσει τις τάξεις του στρατού γύρω από το κράτος και να τις αποσπάσει, στο μέτρο του δυνατού, από πιθανούς σχεδιασμούς για νέο πραξικόπημα. Όλα αυτά οδήγησαν στις στρατιωτικές επιχειρήσεις κάτω όμως από δύσκολες συνθήκες, γεγονός που θέτει εν αμφιβόλω την επιτυχία τους μεσοπρόθεσμα κυρίως αναφορικά με τους πολιτικούς στόχους της Άγκυρας.

Τι σηματοδοτεί η κατάληψη της Τζεραμπλούς από τον τουρκικό στρατό; Είναι μια απάντηση σε όσους έσπευσαν να την υποβαθμίσουν μετά από τη περίοδο αστάθειας που πέρασε και τις κακές σχέσεις που είχε με χώρες της περιοχής;

Η κατάληψη της Τζάραμπλους έγινε περισσότερο από τον Ελεύθερο Συριακό Στρατό (FSA) με τουρκική υποστήριξή παρά από την ίδια την Τουρκία. Σε αντίθεση με το τι έσπευσαν πολλοί να πουν, είναι γεγονός ότι η Τουρκία δεν μπορεί τόσο εύκολα να υποβαθμιστεί γεωστρατηγικά παρά τα διπλωματικά της αδιέξοδα. Τα κράτη έχουν μάθει πλέον να διαχωρίζουν, στο βαθμό που τους επιτρέπεται, τα προβλήματά τους από τα σημεία σύγκλισης. Λόγω του περίπλοκου περιφερειακού και διεθνούς σκηνικού η Τουρκία θα συνεχίσει να είναι παίκτης στην περιοχή, μολονότι αναξιόπιστος λόγω της διακυβέρνησης και των φιλοδοξιών του Ερντογάν. Γι’ αυτό και ο χειρισμός της από τις μεγάλες δυνάμεις είναι προσεκτικός, διπλωματικός και μεταξύ «καρότου και μαστιγίου».

Ποια είναι η αντίδραση της Ρωσίας και του Άσαντ απέναντι στα τελευταία γεγονότα; Μπορούν να αποκομίσουν όφελος από την επίθεση της Τουρκίας;

Η Ρωσία φαίνεται προς το παρόν να αποκομίζει τα περισσότερα οφέλη λόγω των αυξημένων εντάσεων μεταξύ Τουρκίας-ΗΠΑ και Τουρκίας-Κούρδων. H κίνηση της Τουρκίας της δίνει την ευκαιρία να εισέλθει μαζί της σε ένα πάρε-δώσε το οποίο θα μπορούσε να οδηγήσει στη μείωση της ρωσικής στήριξης προς τους Κούρδους και της αντίστοιχης τουρκικής στους αντι-καθεστωτικούς που μάχονται κατά του Άσαντ. Ο τελευταίος επωφελείται επίσης από τις επιχειρήσεις της Τουρκίας τόσο κατά των Κούρδων όσο και κατά των τζιχαντιστών.

Η δήλωση του Αμερικανού Αντιπροέδρου Τζο Μπάιντεν, ότι «η Τουρκία δεν έχει καλύτερο φίλο από τις ΗΠΑ» παράλληλα με την τουρκική επίθεση πως μπορεί να ερμηνευθεί; Ειδικά αν αναλογιστούμε τις σχέσεις των ΗΠΑ με τους Κούρδους της περιοχής.

Όπως προανέφερα η στάση των μεγάλων δυνάμεων, περιλαμβανομένων των ΗΠΑ, είναι διπλωματική και προσεκτική. Με την Τουρκία να φαντάζει όλο και περισσότερο υπό ρωσική επιρροή και να φλερτάρει με Συρία και Ιράν, οι Αμερικανοί προσπαθούν να μην την ωθήσουν πιο μακριά από τη Δύση. Παράλληλα οι τουρκικές επιχειρήσεις εξυπηρετούν εν μέρει και τα αμερικανικά συμφέροντα σε ό,τι αφορά την καταπολέμηση του «Ισλαμικού Κράτους». Εντούτοις η διαφορά στο ζήτημα των Κούρδων είναι κομβικής σημασίας. Η ανάδυση κάποιας κουρδικής οντότητας στη «νέα» Συρία είναι σχεδόν δεδομένη και οι Αμερικανοί την επιζητούν. Ενδέχεται οι ΗΠΑ να κάνουν προς το παρόν πίσω σχετικά με τη σύνδεση των κουρδικών καντονίων Κομπανί και Εφρίν με αντάλλαγμα τη διατήρηση των ήδη υφιστάμενων καντονίων. Ωστόσο, η επιμονή της Άγκυρας μπορεί να δημιουργήσει μεγάλα διπλωματικά προβλήματα, σοβαρή επιδείνωση του Κουρδικού εντός της Τουρκίας και ανάφλεξη του συριακού κουρδικού μετώπου αυτή τη φορά κατά της ίδιας.

Η διαπίστωση που έγινε κατά τη διάρκεια του Συριακού Εμφυλίου, ότι όλοι πολεμούν με όλους, θεωρείς ότι επαναλαμβάνεται και πάλι;

Η διαπίστωση αυτή ισχύει στον ένα ή στον άλλο βαθμό τουλάχιστον από τα μέσα του συριακού εμφυλίου και ιδιαίτερα σήμερα. Βρισκόμαστε σε μια φάση όπου εσωτερικοί και εξωτερικοί δρώντες προσπαθούν να μεγιστοποιήσουν τα οφέλη τους ούτως ώστε να διαπραγματευτούν από θέση ισχύος το ρόλο τους στη Συρία του αύριο. Εξ ου και η κλιμάκωση της κρίσης.

Μπορούμε να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο η Τουρκία να παραμείνει στα εδάφη που θα καταλάβει;

Η Τουρκία μάλλον δεν θα επεκτείνει σε μεγάλη απόσταση τις επιχειρήσεις της, αν και μελλοντικές επιχειρήσεις προς τη Ράκα (κεντρική βάση του «Ισλαμικού Κράτους») μπορεί να της δώσουν νέο πρόσχημα. Γενικότερα, η Τουρκία θεωρεί ότι μια απόσταση γύρω στα 10 χιλιόμετρα εντός Συρίας μπορεί να της διασφαλίσει μια ζώνη ασφαλείας και ελέγχου των κουρδικών φιλοδοξιών. Ενώ τίποτα δεν αποκλείεται στα πλαίσια μιας διαπραγμάτευσης, είναι πιθανότερο η Τουρκία να επιδιώξει τη δημιουργία κάποιας ζώνης ελεγχόμενης από σουνιτικές ή/και τουρκμενικές δυνάμεις φίλα προσκείμενες στην Τουρκία. Στο χειρότερο σενάριο η Τουρκία ενδέχεται να δώσει μάχη για τα δικά της εδάφη και όχι για την απόκτηση νέων.

Ο δρ. Ζήνωνας Τζιάρρας διδάσκει θέματα διεθνούς ασφάλειας και γεωπολιτικής στο UCLan Cyprus. Τον Σεπτέμβριο θα κυκλοφορήσει το βιβλίο «Η Τουρκία στην Ανατολική Μεσόγειο: Ιδεολογικές Όψεις Εξωτερικής Πολιτικής» (Εκδόσεις Τουρίκη), σε συνεργασία με τον Νίκο Μούδουρο.