Υπό αυτό το πρίσμα η ανάπτυξη σχέσεων (κυρίως ενεργειακών και οικονομικών) μεταξύ  Ιρακινού Κουρδιστάν και Τουρκίας ήταν κάτι ανήκουστο για την τελευταία καθώς πρωταρχικός της στόχος ήταν η διατήρηση της εδαφικής ακεραιότητας του Ιράκ και η αποτροπή περαιτέρω αυτονόμησης του Β. Ιράκ. Επιπλέον, το Εργατικό Κόμμα Κουρδιστάν (PKK) που διεξάγει αγώνα για αυτονομία των Κούρδων στην Τουρκία έβρισκε ασφαλές καταφύγιο στα βουνά του Β. Ιράκ, ενώ η Τουρκία συνεργαζόταν με την κεντρική κυβέρνηση της Βαγδάτης (σε αντίθεση με την Περιφερειακή Κυβέρνηση Κουρδιστάν – Β. Ιράκ) τόσο για το ζήτημα του PKKόσο και για οικονομικά και ενεργειακά ζητήματα. Σημειωτέον ότι το ζήτημα της διαχείρισης των ενεργειακών πόρων διατηρεί τις σχέσεις Ιρακινού Κουρδιστάν και της κεντρικής κυβέρνησης του Ιράκ, στη Βαγδάτη, σε ρήξη.

Παρόλα αυτά, σήμερα τα δεδομένα έχουν αντιστραφεί, με την Άγκυρα να διατηρεί στενές σχέσεις με το Ιρακινό Κουρδιστάν από τη μια και να βρίσκεται σε πολιτική σύγκρουση με τη Βαγδάτη από την άλλη. Για αυτή τη μεταβολή στη στάση της Τουρκίας υπάρχει ένας αριθμός από λόγους τους οποίους μπορούμε να διαχωρίσουμε σε ενεργειακούς, οικονομικούς, ιδεολογικούς και πολιτικούς, αν και παραμένουν αλληλοσυνδεδεμένοι. Παρακάτω αναπτύσσονται εν συντομία αυτοί οι λόγοι σε δύο ενότητες: «ενεργειακοί-οικονομικοί» και «ιδεολογικοί-πολιτικοί».

Ενεργειακοί-Οικονομικοί Λόγοι

Ως γνωστό η τουρκική ενεργειακή αγορά έχει τεράστιες εσωτερικές ανάγκες ενώ εξαρτάται ως επί το πλείστο από εξωτερικούς παραγωγούς όπως είναι η Ρωσία, το Ιράν και το Αζερμπαϊτζάν. Η ανάπτυξη ενεργειακών σχέσεων με το Β. Ιράκ θα έδινε λύσεις σε πολλά από αυτά τα ζητήματα δεδομένης και της αυξανόμενης ζήτησης φυσικού αερίου. Μετά τις κυρώσεις που έχουν επιβληθεί στο Ιράν από τη Δύση (ΗΠΑ, ΕΕ) σχετικά με το πυρηνικό του πρόγραμμα, οι οποίες έχουν αναγκάσει και την Τουρκία να μειώσει τις εισαγωγές της από αυτό, η εύρεση νέων αγορών ενέργειας και συγκεκριμένα το Β. Ιράκ απέκτησαν άλλη αξία. Επιπλέον ας μην ξεχνάμε και τις φιλοδοξίες της Άγκυρας για ανάδειξή της σε περιφερειακή δύναμη και ενεργειακό κόμβο μεταξύ Κασπίας, Ευρώπης και Μέσης Ανατολής, στόχοι για τους οποίους η απρόσκοπτη εισροή ενέργειας είναι απαραίτητη.

Κίνητρο για την αλλαγή στάσης της Άγκυρας υπήρξε και η οικονομική και εμπορική προοπτική που υπήρχε στις σχέσεις Τουρκίας-Ιρακινού Κουρδιστάν. Τα κέρδη που απορρέουν πλέον από τις επενδύσεις τουρκικών επιχειρήσεων, τραπεζών, και μεσιτών στις ενεργειακές υποδομές, στο ενεργειακό εμπόριο, και όχι μόνο του Β. Ιράκ είναι πάρα πολλά.

Ιδεολογικοί-Πολιτικοί Λόγοι

Η μεταβολή της τουρκικής πολιτικής απέναντι στο Ιρακινό Κουρδιστάν άπτεται, επίσης, τόσο ιδεολογικών όσο και καθαρά πολιτικών λόγων. Ομολογουμένως η κυβέρνηση του ΑΚΡ από την εκλογή του στην εξουσία και έπειτα, έχει υιοθετήσει, τουλάχιστον σε επίπεδο ρητορικής, μια λιγότερο συγκρουσιακή στάση προς του Κούρδους και έχει επιδείξει μια διάθεση για πολιτική επίλυση του Κουρδικού προβλήματος. Αυτό έχει σημασία ως προς το πως η Άγκυρα βλέπει το κουρδικό κίνημα γενικότερα (στο εσωτερικό και το εξωτερικό) και το πως είναι διατεθειμένη να το προσεγγίσει για να αποτρέψει αρνητικές συνέπειες για την ασφάλεια και την ακεραιότητά της. Επιπλέον ιδεολογικό στοιχείο αποτελεί και το ίδιο το δόγμα της τουρκικής εξωτερικής του Αχμέτ Νταβούτογλου. Ιδιαίτερα με την άνοδο του Νταβούτογλου στο υπουργικό αξίωμα (2009) το όραμα του δόγματος του στρατηγικού βάθους απέκτησε αναβαθμισμένη σημασία. Σαν στρατηγικό δόγμα με επιρροές από το σουνιτικό πολιτικό Ισλάμ, στόχος του, μεταξύ άλλων, ήταν να αποτρέψει την δημιουργία σιιτικού μπλοκ στη Μέση Ανατολή. Παράδειγμα τέτοιας σιιτικής επιρροής είναι ο Πρωθυπουργός της κεντρικής ιρακινής κυβέρνησης, Μαλίκι – ο οποίος είναι και πολιτικά επηρεαζόμενος από το Ιράν. Είναι άξιο σημασίας το γεγονός ότι μετά την απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων, στο Ιράκ έχει εξελιχθεί μια ιδεολογικοπολιτική σύγκρουση, και όχι μόνο, μεταξύ σουνιτών και σιιτών μουσουλμάνων η οποία μπορεί να μεταφραστεί και σαν σύγκρουση Τουρκίας-Ιράν δια αντιπροσώπων για πολιτικό έλεγχο του Ιράκ. Γίνεται λοιπόν εμφανές ότι λόγω ιδεολογικής στήριξης του σουνιτικού στρατοπέδου από την Τουρκία στην πολιτική σύγκρουση της Βαγδάτης, η ίδια η κεντρική (σιιτική) κυβέρνηση του Ιράκ στρέφεται ενάντια στην Άγκυρα. Ταυτόχρονα το Ιρακινό Κουρδιστάν το οποίο βρίσκεται σε ρήξη με τη Βαγδάτη βρίσκει στήριξη στην Άγκυρα ενώ η Άγκυρα βρίσκει εναλλακτικές οικονομικές και ενεργειακές σχέσεις στο Ιρακινό Κουρδιστάν.

Για να γίνουν αυτές οι εξελίξεις δυνατές είχε προηγηθεί (το 2007) ο καθησυχασμός των φόβων της Τουρκίας από τις ΗΠΑ όσον αφορούσε τη στάση τους απέναντι στο ΡΚΚ. Ενώ λοιπόν αρχικά η Τουρκία συνεργαζόταν με τη Βαγδάτη για την καταπολέμηση του ΡΚΚ στο Β. Ιράκ, και μποϊκόταρε την Κουρδική Περιφερειακή Κυβέρνηση (Β. Ιράκ) – εφόσον έκανε τα στραβά μάτια σχετικά με το PKKαλλά και διότι φοβόταν την ανεξαρτητοποίησή του – αργότερα τα πράγματα αλλάζουν. Το Β. Ιράκ στρέφεται σταδιακά προς την Άγκυρα λόγω των κακών σχέσεων του με τη Βαγδάτη κυρίως σε ζητήματα διαμοιρασμού των ενεργειακών οφελών, δείχνει καλή θέληση στο ζήτημα του ΡΚΚ και υπάρχει αύξηση στις διπλωματικές, οικονομικές, εμπορικές, ενεργειακές και τουριστικές σχέσεις. Ας σημειωθεί ότι η ανάπτυξη καλύτερων σχέσεων από πλευράς Τουρκίας με το Ιρακινό Κουρδιστάν είναι άμεσα συνδεδεμένη τα τελευταία δύο σχεδόν χρόνια και με τα γεγονότα στη Συρία, όπου η πιθανότητα ενός νέου αυτόνομου Κουρδιστάν γίνεται όλο και πιο μεγάλη. Έτσι, η Τουρκία προσπαθεί να δώσει κίνητρα στο Β. Ιράκ που θα αποτρέψουν τη στήριξη κάτι τέτοιου.

Συμπεράσματα

Τα συμπεράσματα που μπορούν να βγουν από αυτή τη σύντομη και εν πολλοίς ελλιπή ανασκόπηση των πρόσφατων τουρκο-ιρακινών σχέσεων και των σχέσεων Τουρκίας-Β. Ιράκ βρίσκονται σε δύο επίπεδα: 1) στο επίπεδο των παραγόντων που επηρεάζουν το σχηματισμό της σημερινής εξωτερικής πολιτικής της Άγκυρας και, 2) στο επίπεδο προσδιορισμού (κάποιων εκ) των αδυναμιών της. Τα δύο επίπεδα είναι βέβαια αλληλοσυνδεδεμένα.

Σε πρώτο επίπεδο προκύπτει ότι η τουρκική εξωτερική πολιτική δεν είναι ούτε απολύτως ορθολογική αλλά ούτε και πλήρως ιδεολογικά καθοδηγούμενη. Ενώ η ιδεολογία των πολιτικών ελίτ του ΑΚΡ και το πολιτικό Ισλάμ γενικότερα έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στην ούτω καλούμενη μεταμόρφωση της Τουρκίας της τελευταίας δεκαετίας – όπως φαίνεται και από τους ιδεολογικούς λόγους που επηρέασαν την αλλαγή της τουρκικής στάσης απέναντι στο Ιρακινό Κουρδιστάν –, η Τουρκία δεν παύει να λαμβάνει υπόψη πραγματιστικά ζητήματα στον σχηματισμό εξωτερικής πολιτικής, όπως είναι η οικονομία, το εμπόριο, η ασφάλεια και η ισχύς. Συνεπώς η τουρκική εξωτερική πολιτική βρίσκεται μεταξύ ιδεολογίας και πραγματισμού, με κάθε ένα από αυτά τα στοιχεία να συνυπάρχουν πιθανότατα σε διαφορετικούς βαθμούς σε κάθε περίπτωση.

Σε δεύτερο επίπεδο ξεκαθαρίζουν κάποια από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Τουρκία, η επίλυση των οποίων, θα μπορούσαμε να πούμε, είναι άμεσα συνδεδεμένη με το μέλλον της χώρας σε διάφορους τομείς. Μεταξύ αυτών βρίσκεται βέβαια το (πλέον διαχρονικό) κουρδικό ζήτημα το οποίο αποτελεί μια συνεχή απειλή (τόσο εσωτερική όσο και εξωτερική) για την επιβίωση και την ακεραιότητα του τουρκικού κράτους. Παρά τις πολιτικές προσπάθειες των τουρκικών πολιτικών ελίτ και κομμάτων τα τελευταία χρόνια, το πρόβλημα παραμένει άλυτο. Επιπλέον, οι συνεχώς αυξανόμενες ενεργειακές ανάγκες της χώρας και η έλλειψη εγχώριων ενεργειακών πόρων δημιουργούν ακόμα ένα μεγάλο πρόβλημα το οποίο φαίνεται ότι θα συνεχίσει να ταλαιπωρεί την Τουρκία και να περιπλέκει τις διεθνείς της σχέσεις στο εγγύς μέλλον. Τέλος, παρόλο που η τουρκική οικονομία παρουσίασε θεαματικούς ρυθμούς ανάπτυξης μετά τις αρχές του 21ου αιώνα, τον τελευταίο καιρό φαίνεται ανήμπορη να τους διατηρήσει. Έτσι, η ανάπτυξη των οικονομικών και εμπορικών της σχέσεων καθώς και των επενδύσεων, τόσο στην Τουρκία όσο και από την Τουρκία στο εξωτερικό, είναι μεγάλης σημασίας. Εφόσον η προοπτική ένταξής της στην ΕΕ είναι τουλάχιστον μακρινή, η Άγκυρα θα συνεχίσει να κυνηγάει οποιεσδήποτε προοπτικές ανάπτυξης οικονομικών σχέσεων στην περιφέρειά της δεδομένου και του ότι θέλει να κρατήσει τη θέση της μεταξύ των ισχυρότερων οικονομικά χωρών παγκοσμίως.

Δημοσίευση στο Strategy International, την 03/03/2013